– Ein er jo eigentleg nøgd med alt. Det eine slår ikkje ut det andre. Eg lagar ikkje produkt for at dei skal kvele kvarandre, eg lagar dei utifrå dei ulike stadia ein er på, seier Kristian «Gaahl» Espedal.
Gjennom sitt virke i band som Trelldom, God Seed, Gorgoroth og Wardruna har Kristian Espedal lenge vore ein av Noregs mest profilerte svartmetall-vokalister, best kjend under artistnamnet Gaahl. Færre kjenner til at han også er ein høgst respektert biletkunstnar – med eige galleri (Galleri Fjalar) sentralt på Bryggen i Bergen.
I skrivande stund er han aktuell både med ny skive og ei eiga kunstutstilling basert på eit fotoprosjekt der to av bileta er med på albumet; det eine som cover, det andre på innercoveret.
Bandprosjektet går under namnet Gaahls Wyrd, og inkluderar tre av den norske metalscenas beste musikarar: Gitaristen Ole «Lust Kilman» Walaunet (Sahg, God Seed), bassisten Frode «Eld» Kilvik (Aeternus, Krakow) og trommisen Kevin «Spektre» Kvåle (Horizon Ablaze).
– Det er mange som ikkje toler at andre torer å vere seg sjølv. Men ein skjønar jo kor det kjem ifrå. Dei kjenner igjen seg sjølv – at dei ikkje klarar å anerkjenne seg sjølv.
Bandet har historie tilbake til slutten av 2015, og har både gjennomført fleire Europa-turnear og spelt på nokre av kontinentets største festivalar. I løpet av fjoråret booka dei seg inn i Solslottet Studio (Iver Sandøy) i Skuteviken for å spela inn debutplata, og på fredag blei det ferdige resultatet sluppe laus på platekjøparane. Albumet har fått tittelen GastiR – Ghosts Invited, og er utgitt på den franske metallabelen Season of Mist.
NYE BILETE I GAMAL TEKNIKK
– Det har gått nokon år sida sist du kom med plate?
– Å ja, men eg jobbar med ting heile tida, svarar Espedal, som tek imot oss i det vesle galleriet i det gamle bryggenhuset.
– Du må berre sjå deg rundt, oppmodar han, medan han set på litt kaffi til oss.
På veggane heng fleire av dei fargesterke måleria han er kjend for. Utstillinga nemnd over, som opna no på laurdag, står klar på golvet, innpakka i bobleplast. Alle bileta er laga med den gamle våtplate-teknikken, som opphavleg blei brukt i perioden 1851-1880. Ei glas- eller metallplate vert her innsett med kjemikaliar, for deretter å bli dyppa i eit sølvbad, slik at den blir kjenslevar for UV-lys. Plata må så eksponerast og framkallast medan kjemikaliane framleis er våte, derav namnet.
– Eg har laga desse bileta i eit kunstsamarbeid med fotografen Raina Vlaskovska, seier Espedal, og riv bobleplasten av det biletet som er vald ut til å pryda omslaget på det nye albumet.
Vlaskovska tok ein MFA (Master of Fine Arts) ved Kunst- og Designhøgskolen i Bergen i 2016, og er ein bergensbasert fotograf med spesialisering innan historiske fotografiske prosessar.
– Biletet er teke heime i stova hennar, med bartendar Simen Frosta som modell. Det er ikkje gjort noko digitalt på det. Ho opna opp for linsa, og så stod den open ei stund medan han sat og bevegde hovudet fram og tilbake.
– Det ser nesten ut som eit røntgenbilete av hovudskallen hans?
– Ja, slik går det når du inviterar inn skrømt. Eg er veldig stolt av det. Me har gjort veldig mange fine verk saman, men eg enda opp med å bruka dette som platecover.
– Vinyl blir nesten for lite til eit så flott bilete, men eg likar at du tek med heile biletet, utan å beskjære det, seier eg.
– Ja, eg syntes det blei ei fin løysing å gjere det på, der ein får med alle dei skavankane som du får med på desse våtplatene.
– Skal du lage det som plakat?
– Nei, men me brukar det som backdrop på konsertane.
Han plukkar fram eit anna bilete, denne gongen meir abstrakt; han omtalar det som eit «kjemigram», og fortel at det blir innercover på plata.
– Prosessen er den same, berre at eg har måla med kjemikaliane på glasplata. På utstillinga vil me også visa andre ting, blant anna bileta som blei tekne i prosessen. Det er veldig mange fine ting som skal opp, mange av dei meir gjenkjennelege som reine foto.
– Korleis starta kunstverksemda di?
– Det er vel noko eg alltid har gjort, og vonleg utvikla vidare på vegen.
– Har du studert med nokon?
– Nei, eg likar best å vere sjølvlært.
– Er du inspirert av andre kunstnarar då?
– Ikkje medvite, men det er jo alltid ting ein likar. Mange finn likskapar med Munch i bileta mine. Eg kan sjå det når folk seier det, men eg går ikkje rundt og tenkjer på det. Nokon ting gjer ein slik, at ein legg inn ein liten hyllest i det. Det kan hende vi har litt felles energi, men eg har aldri tenkt på Munch når eg har gjort bileta.
– Dette minnar veldig om Astrup, seier eg, og peikar på eitt av måleria på veggen hans.
– Ja, eg kan sjå det; det har litt av det barnslege i fargespekteret, så det er kanskje noko sunnfjordsk i det. Eg er ikkje så oppteken av motiva hans, men eg synes han klarar å fange sunnfjordlyset. Når eg ikkje får tid til å reisa heim ofte nok, stikk eg bort på Kode og ser på Astrup sine bilete. Dei klarar å mette litt av den heimlengselen. Før kunne eg ikkje fordra bileta hans. Eg syntes det var for banalt.
– Astrup tok gjerne sjølvbiografiske element inn i bileta sine, som den vesle guten som må beundre jonsokbålet på avstand, sidan prestefaren forbaud han å delta i feiringa. Er det noko sjølvopplevd i dine bilete?
– Bileta mine er hovudsakeleg det eg ser i andre. Det beste er når ein viser bileta til dei det gjeld utan at dei er klar over det – slik at dei speglar seg.
– Neiii – eg likar ikkje å avsløre for mykje – men for min del – eg let meg heller inspirera av det eg ser at folk ikkje vågar å fortelje om seg sjølv. Så bileta mine er hovudsakeleg det eg ser i andre. Det beste er når ein viser bileta til dei det gjeld utan at dei er klar over det – slik at dei speglar seg, seier han.
– Det er veldig – eg har møtt på mange som har truffe seg sjølv i eitt av bileta mine. Eg let meg inspirera av det eg ser at folk ikkje formidlar om seg sjølv, så det er meir observatøren som skapar.
[PostBlock id=363]
– Er det dette som ligg i tittelen på den nye plata di, «Ghosts Invited»?
– Vel, skrømt kan vere mange ting. Eg brukar skrømta meir som bilete på alle former for energi – altså, når eg inviterar dei, så blir det ulike energiar og stemmer.
– Er albumet eit konsept, eller er det slik at du har samla opp ting du har gjort i dei siste åra?
– Nei, det er tema som eg har jobba med før, men eg har gjerne plukka ut eitt snevert tema som eg har ekspandert, så det er veldig mykje om – korleis skal eg forklara det.
Han stoggar; ser ut i lufta eit bel.
– Det er difor vi skaper, seier han, – på grunn av at vi manglar orda for å forklara det.
– Du sa i eit BA-intervju at du likar å trekkje deg litt tilbake til Espedal i Sunnfjord og stilla der, med ti naboar?
– Ja, dei er no den næraste familien, så sånn sett kan ein nesten ikkje rekna dei som naboar.
– Korleis har oppveksten der inne påverka deg? Det er vel eit landskap som er veldig stimulerande for fantasien?
– Det er godt mogleg. Nei, det var ein god oppvekst. Stille og fredeleg.
– Kor gamal var du då du kom til Bergen då?
– Det var nok meir musikkrelatert. Eg er framleis busett i Sunnfjord, men hadde ein liten hybel tilgjengeleg når eg skulle ned hit på øving på 90-talet.
– Du var vel ein del av Garage-publikummet og Eirik «Pytten» Hundvin sitt studio i Grieghallen?
– Ja, eg har jobba mykje med Pytten.
– Kor viktig har han vore for metalmiljøet i Bergen?
– Eg veit ikkje korleis det er for andre, men for min del er han ein som forstår biletspråket mitt. Eg snakkar jo ikkje som ein musikar, eg snakkar meir i bilete. Det er den kjensla av at han forstår kor ein vil med det utrykket ein har; kva som er viktig.
– Kva for ein er du mest nøgd med av innspelingane dine frå den tida?
– Ja, sei det. Ein er jo eigentleg nøgd med alt. Det eine slår ikkje ut det andre liksom, det er ikkje – eg lagar ikkje produkt for at dei skal kvele kvarandre, eg lagar dei utifrå dei ulike stadia ein er på, då. Ein må vere mange energiar. Det er ingen av dei eg ikkje er nøgd med, men det er kanskje nokon av dei eg ikkje forheld meg til lenger. Men dei er det dei skal vere i så måte.
[PostBlock id=364]
Det første bandet han gjekk i studio med var Trelldom, som han starta i 1992.
– Eg møtte på ein herremann (Bjørn I. Storkås, journ. komm.) som trakterte gitar på ein dugande måte, så då blei det skapt.
– De hadde ingen ballader på repertoaret der?
– Det er no ganske nede i tempo noko av det då, men det kan kanskje ikkje karakterisast som ballader.
– Den siste låten på det nye albumet ditt, Within The Voice of Existence, er ganske neddempa, sjølv om den tek seg voldsomt opp mot slutten?
– Det har vore mange ulike låtar opp gjennom tida, men dei når kanskje ikkje fram til øyrene til alt for mange. Eg har gjort masse sindige ting i så måte, så det er ikkje –
Han snakkar lågt og tenksamt, i setningar der tankestrekane både blir hengjande ei stund mellom orda og blir brukt til å bryte av setningane.
– Kvifor må metal-musikken vere så aggressiv heile tida? Eg tenkjer at mykje av det ville passa bra på film, men at du må vere i det moduset for å høyre på den?
– Ja, eg synes det ofte kan bli litt for masete – for film. Men eg har gjort veldig mange ulike energiar. Sjølvsagt har det ein har fått mest blest om gjerne vore det som har hatt ein ekstra brodd på – det er jo – folk er ikkje så flinke til å skrive om det fredelege – dei vil helst at ting skal vere litt krigersk –
– Kor kjem det frå, alt raseriet i musikken din?
– Det er ikkje raseri. Det er energi. Eg er sintare når eg målar bilete enn når eg lagar musikk. Eg har aldri tenkt på det som sinne.
– Men det er ein aggresjon i det?
– Ja, men det er kanskje meir vibrasjonar. Det er ikkje så frykteleg aggressivt i det indre når eg sender det ut.
– Kva ynskjer du eigentleg å uttrykke i musikken din?
– Hadde eg visst det, så hadde eg ikkje laga den. Det er difor ein må skape. For min del er det ein konstant dialog med meg sjølv. Det er først og fremst det. Så er ein jo så heldig at – det blir ein bonus når andre får kjensler for det eg lagar.
– Så du skriv først og fremst for deg sjølv?
– Ja, ein må det. Det er seg sjølv ein skal forstå for å forstå andre.
– Kva handlar tekstane dine om då?
– Eg opererar i ganske – det er veldig breitt – det er litt sånn mikro/makro – eg brukar gjerne naturmystisisme som biletspråk – men det er jo – eg likar å jobbe med det undermedvitne –
– Ja, du kallar deg for sjamanist?
– I dag blir jo sjamanismen brukt på absolutt alt. Det er ei veldig søkjande verd som har oppstått, der folk leitar etter alle moglege omgrep –
– Ja, altså – det er jo ikkje – eg brukar det mest mot den sjamanistiske kulturen, den naturbundne kulturen – naturens spiritualitet – i dag blir jo sjamanismen brukt på absolutt alt. Det er ei veldig søkjande verd som har oppstått, der folk leitar etter alle moglege omgrep –
– Har du lest Carl Gustav Jung?
– Nei, men mange har spurt meg om det, spesielt i samband med den nye plata. For min del så er det – eg likar heller å berre sjå ut – eg er ikkje så glad i å prøve å fange andre sine – eg stolar ikkje på skrift – seier eg til ein journalist som skal skrive det ned. Hehe.
– No kjem ikkje dette på trykk før i slutten av månaden, så det er trygt å snakke om Game of Thrones. Kva synes du om karakteren Bran, som kan gå inn i vargar og ramnar?
– Eg går mest inn i meg sjølv, rett og slett, men Bran er vel ein fornuftig karakter, han. Eg har ikkje fulgt så mykje med. Dei to siste sesongane er vel svært lite gjennomført sånn forteljarmessig. Men ja, nei, han er vel den mest fornuftige. Han som sit og ser inn. Så han har nok ein styrke.
– Har du møtt slike skikkelsar sjølv, anten i oppveksten eller andre stader?
– Eg ja, eg møter dei heile tida. Dei møter dei dei vil møta.
– Det norrøne har vore viktig for deg?
– Ja, men meir det mytiske universet. Mystisismen. Det er nok meir det at ein vert trekt mot det ein gjenkjenner; det ein kjenner seg sjølv og eigne ting igjen i.
– Tilbake til albumet ditt. Kan du sei litt om korleis det blei til, og kva du vil med det?
– Eg har gjort det eg vil med det allereie; eg har liksom spelt det inn, så slik sett er det på plass. Hehe.
– Det første som slo meg er at det er svært god lyd. Det er liksom heile veggen; heile spekteret, seier eg.
– Eg er ikkje så lett, det krev ganske mykje for meg å kome inn, og då må eg ha nokon som klarar å ikkje bli stressa av korleis eg jobbar.
– Ja, det er – me tok vare på det organiske, levande og opne biletrommet. Iver Sandøy har trykt på knappane. Han har eit veldig musikalsk øyre. Og så er det den kommunikasjonen som eg og han hadde medan me jobba – eg er ikkje så lett, det krev ganske mykje for meg å kome inn, og då må eg ha nokon som klarar å ikkje bli stressa av korleis eg jobbar.
– Korleis er du i studio?
– Nei, det må du spørja andre om, hehe, men det var veldig lett for meg å jobba med Iver Sandøy.
– Gjorde de ting live i studio, eller spelte de inn eitt og eitt instrument?
– Det var eitt instrument om gangen. Me snakka lenge om at vi hadde veldig lyst å gå til det steget å gjera ting live i studio, men – det er veldig flinke folk som er med – dei er trollmenn på sine eigne instrument – så det er vel det –
– Korleis klarar de å få det så organisk utan å direkte spela saman?
– Det legg seg no sånn til. Me har jo eit perspektiv på det me set i gang, så – det eg gjer, er liksom det siste –
– Gjer du elektroniske ting også?
– Nei, slike ting kan eg ikkje. Eg jobbar berre med stemma. Ole Walaunet har komponert riffa – og så har eg – sjølvsagt er det ikkje lett å forstå kor denne galne mannen skal gjera sine ting – så det blir litt sånn lengde og den biten – men det er hovudsakeleg vokaluniverset, innhald og konsept som er mitt.
– Skriv du tekstane før du går i studio, eller blir dei til undervegs i innspelinga?
– Noko av det er ting som er med frå før ting er ferdigstilt, men eg skriv ikkje ned ting, eg har det i (han peikar på hovudet) – ikkje etter at det er ferdig heller – så eg utarbeidar gjerne tekstane i sjølve prosessen. Mykje av det må fjernast, og så fargelegg eg det utifrå kva karakter eg spelar. Det er ikkje alltid orda er til stades – dei blir kanskje i karakteren i staden.
– Bandnamnet Gaahls Wyrd – kan du utdjupe kva det betyr?
– Ordet «wyrd» kjem frå gamalengelsk, og er i slekt med «ørlog», som er det norrøne ordet for skjebne, og namnet på lagnadsgudinna Urd. Ordet verda kjem frå det same, eller det engelske «world». «Weird» er også kome ut frå det ordet, og vyrdnad. Eit anna beslekta ord er det japanske «en», som viser til alt verda di omfattar.
Det siste gjer meg nyfiken på å finna ut meir, så eg spør ei japansk venninne via Messenger. Ho svarar at «en» (vert skrive med det japanske teiknet 縁) betyr skjebne, forbindelse, bånd eller karma. «Når du treffer nokon som du har noko felles med, anten interesser eller vener, seier me gjerne at ‘eg har en med deg’», skriv ho tilbake.
– «Wyrd» er altså eit veldig breitt omgrep, som kløyver seg og spreier seg?
– Ja. Det er mykje i engelsk språk som kjem frå den norrøne kulturen, seier Espedal.
– Trur du på magi i ord?
– Ord har kraft, det er det ikkje tvil om.
– Kva er det finaste ordet du veit?
– Det varierar frå dag til dag. Det er veldig mange fine ord. Hjarte er veldig fint. Det har det løftet på slutten, det slaget. Eg likar musikalitet i ord.
– Kor kom artistnamnet ditt frå?
– Nei, det altså – det er mykje mystisisme rundt det – men det er no noko eg har høyrt. Ein gong.
– Er det nokon som har satt det på deg?
– Eg veit ikkje om eg ville sagt nokon. Noko, kanskje.
– Refererar det til galskap?
– Nei, det har ikkje noko med galskap å gjera. Kor enkel trur ein at ein er, liksom.
– Dette intervjuet kjem på trykk kort før Regnbogedagane i Bergen. I fjor hadde du ei eiga utstilling her i galleriet som del av feiringa. Mange ser på deg som modig som står fram som homofil i metalmiljøet. Kva trur du det har betydd at du stod fram?
– For min eigen del ingenting, men eg møter jo på folk heile tida som det har betydd veldig mykje for. Eg tenkte aldri på det. Metalmiljøet er mildt, med veldig lite fordomar. Du finn det sjølvsagt, men slik er det overalt i verda.
– Har du møtt fordomar?
– Nei, ikkje linka til det, meir fordomar mot det at ein står for og meinar noko som andre ikkje gjer.
– Med kyrkjebrenning?
– Ikkje berre det, men det at ein vågar å ikkje fylgje straumen. Det er veldig mange som blir provosert av det. Det treng ikkje vere linka til nokon ekstreme haldningar – det er mange som ikkje toler at andre torer å vere seg sjølv. Men ein skjønar jo kor det kjem ifrå. Dei kjenner igjen seg sjølv – at dei ikkje klarar å anerkjenne seg sjølv. Så det er så enkelt som det.
– Lyttar du på musikk utanfrå metalverda?
– Eg høyrer meir på ting utanfor metalverda enn ting innanfor, men eigentleg set eg mest pris på det som ikkje er musikk, altså stillheit. Nokon vil nok høyre på det nye albumet at eg er begeistra for David Bowie. Eg likar folk som vågar å bevege seg – som ikkje berre blir sitjande fast i det dei kjenner seg trygge i – og Bowie har jo konstant vore i bevegelse – det å ville utvide seg sjølv, fortel han.
– Eg høyrer meir på ting utanfor metalverda enn ting innanfor, men eigentleg set eg mest pris på det som ikkje er musikk, altså stillheit.
– Eg hadde ikkje noko forhold til musikken hans før eg såg han på Kalvøyafestivalen i 1997. Det var meir tilfeldig, eg visste ikkje kva band som skulle spele – så eg tenkte at jaja, eg kan gå sta og sjå – og etter det har eg høyrt på Bowie. Det var ein eigen energi på den konserten.
– Mange seier at han må ha vore frå ei anna planet, slik som rolla han spelte i filmen The Man Who Fell to Earth?
– Eg trur at det kanskje er alle andre som er dét, og at han faktisk var ein av dei som verkeleg var jorda.
– Bowie levde vel i eit slags grenseland?
– Ja, han har var nok langt utpå kanten. Eg likar dei gamle platene hans, men er også blitt glad i både Let’s Dance-universet og ting han gjorde seinare. Det eg møtte han med på Kalvøya, var Outside-albumet, som er hinsides bra, og Earthling. Det siste albumet, Blackstar, er også veldig bra. Når eg tenkjer melodilinjer, så ser eg det – og lagar visuelle omgrep. Eg har jo sett Bowie bevege seg, og så tenkjer eg at den bevegelsen, den kan eg lage melodi av. Så slik sett er han eitt av skrømta som er invitert med på albumet.
– Kva med Nick Cave, har han vore viktig for deg?
– Eg hadde ein periode då eg høyrde på han, men det er ganske mange år sidan. Det var før i tida, då eg høyrde på musikk. Eg er veldig dårleg på å fylgje med på musikk no. Eg var mykje betre på det før 2000. Eg høyrer nesten ikkje på musikk lenger.
– Du kjenner heller ikkje til Susanna Wallumrød, då? Ho lagar svært mørke songar.
– Nei, eg trur ikkje eg har høyrd ho. Men eg er heller ikkje så veldig mørk av meg.
– Ja, du gjer inntrykk av å vere ein veldig lys person. Samstundes er det mykje mørke både i bileta dine og i musikken du lagar. Kor kjem dette mørket frå?
– Det er difor ein er lys. Fordi ein sender mørket ut.
