– Eg har brystkreft med spreiing, og er veldig takksam for at eg har fått fem år så langt etter, seier Siri Økland (48), som for to år sidan debuterte med ei diktsamling der ho skildrar livet slik det ser ut når ein veit at ein skal døy. No er ho ute med si andre bok, og denne gongen krinsar ho rundt omgrepet tid.
Siri Økland er utdanna litteraturvitar, og var i mange år kulturjournalist og litteraturansvarleg i Bergens Tidende. Ho bur i Bergen, men kjem opphavleg frå Stord, der ho vaks opp saman med ein yngre bror og ein svært spesiell katt. Mora var lærar, medan faren er den kjende vestlandsforfattaren og essayisten Einar Økland.
– Vaks du opp i Einar Øklands veg? spør eg, med tilvising til at faren hennar faktisk gjer noko så sjeldant som å bu i ein veg oppkalla etter seg sjølv.
– Me opplever alle tid på ulikt vis. Det medvitet om tid som dikta spring ut frå heng nok saman med eit dødsmedvit.
– Hehe. Nei, det gjorde eg faktisk ikkje – både fordi Einar Øklands veg ikkje heitte Einar Øklands veg før inntil for nokre få år sidan – og fordi den ligg i Sveio. Eg vaks opp i Oslo og på Stord, men foreldra mine flytta heim til garden i Valevåg der han vaks opp etter at eg flytta ut, forklarar ho.
HEIM TIL EINAR ØKLANDS VEG
Økland var likevel tett knytt til farsgarden i oppveksten, og hugsar mange lange og fine sommarferiar der.
– Mor hadde lærarferie, og far min hadde reiseskrivemaskin, slik at han kunne skrive kor som helst, fortel ho.
Familien budde i Oslo fram til Siri byrja på skulen, då dei flytta til Stord. Ho flytta heimefrå etter at ho var russ i 1985. Foreldra selde då huset på Stord, og busette seg permanent i Valevåg.
– Så når eg reiser heim til dei, så er det til Einar Øklands veg, men eg har ikkje sjølv hatt adresse der.
– Einar er framleis aktiv?
– Ja, han kom med ny bok før sommaren. Han har ikkje lagt ned verken pennen eller øksa, for å seie det slik, sjølv om han blir 80 i januar. Begge foreldra mine er friske og spreke.
– Det er vel ungdomskjelda, det å skrive?
– Eg veit ikkje det, eg trur far min held seg vel så ung ved å hogge ved og legge stein.
– Har han påverka deg i skrivinga?
– Ein kan sjølvsagt vere blind for sitt eige arbeid, men eg kan ikkje sjølv sjå at han har påverka meg på nokon måte.
– Eg var jo godt vaksen då eg kom med mi første bok for to år sidan. Dersom det var nokon aktiv påverking der, så tenker eg at den ville slått ut for lenge sidan.
– Du blei ikkje tvangsfora med barnebøkene hans?
– Nei, dei var tilgjengelege på lik linje med mange andre bøker. Eg hadde rik tilgang på bøker i barndomen. Far min har verken skubba meg fram eller hindra meg i skrivinga.
TIDSMEDVIT OG DØDSMEDVIT
Siri Økland debuterte som forfattar i 2017 – med diktsamlinga «Det står til liv». «Gjennom poetiske korttekstar og eigne foto skildrar Siri Økland livet slik det ser ut når ein veit at ein skal døy» står det i vaskesetelen til denne. No er ho ute med oppfølgjaren, som har fått tittelen «Den tid, den song», som ifølge Samlaget er ei diktsamling som mellom anna handlar om «døden og framtida, om det mystiske og uavklara – og det å høyre til».
– Då den førre boka kom, trudde du vel at du snart skulle døy?
– Eg har brystkreft med spreiing, og er veldig heldig som så langt har fått fem år etter at eg fekk beskjed om at det ikkje finst nokon kur for min diagnose. Eg kjenner meg difor ikkje igjen i at eg trudde eg skulle døy. Eg veit ikkje noko om når det skjer eller vegen dit, og er takksam for den tida eg får.
– Så du er ferdig behandla, då?
– Nei, eg mottek heldigvis behandling som skal bremse sjukdomen. Dette er litt bingo, sidan du ikkje veit korleis medisinen vil virke på akkurat deg. Det finst ulike medisinar som kan bremse sjukdomsutviklinga, men etter ei stund vil kreften utvikle resistens. Håpet er å strekke kvar enkelt medisin – at dei varer i lengst mogleg tid før dei sluttar å virke. Då må ein skifte medisin. Etter kvart blir det færre medisinar igjen og fleire bak deg.
– Medisinen set deg vel også litt ut?
– Eg har opplevd begge delar – både at medisinen varer lenge og at den varer veldig kort. Det å leve under så usikre forhold gjer at ein får eit annleis blikk enn før på det som har med tid å gjere – noko som ligg til grunn for det eg skriv i den nye boka.
– Ja, kvar medisin har nye typar biverknader. Forløpet er veldig uføreseieleg for alle oss som er i denne situasjonen. Ein person kan bruke ein og same medisin i eit halvt år, ein annan tre månader, ein tredje to-tre år. Det veit ein ikkje før ein byrjar. Eg har opplevd begge delar – både at medisinen varer lenge og at den varer veldig kort. Det å leve under så usikre forhold gjer at ein får eit annleis blikk enn før på det som har med tid å gjere – noko som ligg til grunn for det eg skriv i den nye boka.
– Me opplever alle tid på ulikt vis. Det medvitet om tid som dikta spring ut frå heng nok saman med eit dødsmedvit.
UTSET VINDAUGSVASKEN
– Lever du annleis på nokon måte no enn før?
– Ikkje veldig. Det er godt å kunne fortsetje i den kvardagen eg hadde. Det er det eg ønsker. Men eg er kanskje blitt flinkare enn før til å «cut the crap». Samstundes ligg det også ein verdi i å ikkje tenke på at du har lita tid. Det ligg ein stressfaktor i dette å utnytte tida fordi den er dyrebar, og for meg kjennest det som ein slags avslappande luksus å sløse med den.
– Prioriterer du vener meir enn før?
– Der har eg nok hatt ein god balanse tidlegare også. Eg har ikkje sett meg nokon mål om å gjere meir eller mindre av ting – men eg er kanskje blitt flinkare til å tenke at det ikkje er så viktig om eg ikkje alltid får gjort det og det. Klisjeen med å ta lett på vindaugsvasken er faktisk eit greitt eksempel. Poenget er at eg ikkje kjenner at eg må vaske vindauga på grunn av at nokon andre skal tenke at me har ein fin heim. Vaskar eg dei, er det fordi eg sjølv vil ha sola inn. Eg trur forresten ikkje at ein må vera alvorleg sjuk for å kome til denne erkjenninga, det hjelper å bli 50.
– Kva med reising?
– Eg har reist mykje, men ikkje på nokon slik «bucket list»-måte; at eg må få sett eller gjort det og det før eg døyr. Det har vore viktig for meg å skape mange gode minne saman med familien, seier ho.
– No har eg store og halvstore barn. Det at me blir rykka ut frå kvardagen og er saman på ein heilt annan stad – det set eg veldig pris på.
– Har de ein landstad?
– Ja, me kjøpte ei hytte på Askøy etter at eg fekk spreiingsdiagnosen. Me bur i byen utan uteplass eller balkong, så det er veldig godt å ha ein slik stad.
– Korleis tek familien din dette? Du har tre barn?
– Eg synes dei er tapre. Sjukdomen min handlar sjølvsagt om fleire enn meg, men me held koken så godt me kan.
– Heldigvis har eg hatt relativt god form, slik at det ikkje har vore naudsynt for meg å begrensa meg så mykje. Det er ikkje så mange ting eg ikkje kan vere med på.
FRÅ FELISFIL TIL CANISFIL
– Har du katt eller hund?
– Me fekk hund også etter at eg fekk spreiingsdiagnosen. Det er veldig fint. Ho er god å ha; det er kjekt å gå tur med henne. Både eg og mannen min har hatt katt i oppveksten, så me har eigentleg skifta fil.
– Forfattarar skriv mykje om katt, men lite om hund, reflekterar eg, og siterar Olav H. Hauges dikt om «han som er varast i garden».
– Eg er nyfiken på tida som har vore, på kva som formar eit menneske, og eg skriv ein del om det opne og tvetydige i ein oppvekst. Det er ikkje slik at det alltid er to strekar under svaret.
– Ja, det er sant, men du har jo Per Sivle då, med historia «Berre ein hund». Det å ha hund er heilt ulikt det å ha katt. Ein hund er ein kompis som viser at den treng deg, medan ein katt er sjølvstendig. Eg hadde ein katt som eg hadde eit heilt spesielt band til. Den åt alt om eg gav han det, salat for eksempel. Eg testa det ut – i små mengder, sjølvsagt – og han tygde i seg alt eg gav han, sjølv om han ikkje likte det, fortel ho.
– Ein sommar me var i Valevåg tok eg bussen for å besøke mormor mi. Då fylgde katten meg til busstoppet, og blei sitjande der like til eg kom tilbake fleire dagar seinare. Han kom ikkje opp til huset, så familien måtte til slutt gå ned og gi han mat, der han sat og venta. Men sjølv om den katten var heilt spesiell, er nok ikkje «kompis» det rette ordet. Ein er likevel litt meir eit team med hund.
EIN RAUD TRÅD
– Klisjeen med å skrive er at det er terapi, men for deg er det vel også eit behov – eg meinar, du er vel ein skrivande natur?
– Ja, skriving fell veldig naturleg for meg. Eg har vore journalist i mange år, og er van med å ordleggje meg, men det å skrive skjønnlitteratur er noko heilt nytt. Bøkene mine er ikkje skrivne terapeutisk, men eg er heilt einig i at det er eit dekkjande omgrep – at det er mange som fortel at dei har hatt hjelp av å skrive. For meg har det handla om noko anna enn terapi.
Her er det på sin plass å sitere eit av dikta hennar. Det heiter «Gåva», og står på side 13 i den fyrste diktsamlinga hennar, «Det står til liv» (Samlaget, 2017):
«Dagen etter at telefonen kom, den utenkelege, utolelege, umogelege: Du har kreft, me vil fjerna brystet ditt neste veke. Kreft? Fjerna? Neste veke? Akkurat då, då du treng det som mest, skal minstejenta visa deg noko større. Frå alle fire reiser ho seg, i ei sakte rørsle, like gamal som mennesket sjølv. Midt på golvet står ho rak, aleine for første gong. Stivar av kroppen, tar makt over føtene, og stabbar sine jomfrusteg mot deg.»
– Du skriv litt haiku-aktig, litt slik kortfatta, seier eg, og nemner diktet sitert over.
– Det er så fint og så trist på same tida. Du kan ikkje lesa det utan å få tårer i augene.
– Eg seier takk for det. Om det ikkje er haiku, er det i alle fall korte og veldig konsentrerte tekstar. Dei kan vere ganske intense. For meg var det aldri noko poeng eller mål at Siri skulle få lov å fortelje om Siri. Eg ville noko anna enn å fortelje mi historie, eller få utløp for ein frustrasjon. Eg har hatt ein distanse til stoffet som blant anna kjem av at det er ferdig bearbeidd.
– Men du har liksom eitt tema i kvar bok?
– Slik eg ser det er dette med tid ein raud tråd i den nye boka, slik me var inne på. Det er jo eit veldig ope omgrep. Eg kunne også lagt til minne og erindring og barndom og landskap; det som har forma slektslinjene. Det finst eit medvit i dikta om at ein forlet eit landskap, og at nokon skal leve vidare. Med slekters gang er det både ei linje bakover og ei linje eller ei retning framfor deg.
I’VE SEEN THAT FACE BEFORE
– Går du over i meir filosofiske eller religiøse tema – som meininga med livet, og om det finst noko etter døden; den type ting?
– Nei, det er ikkje så mykje metafysisk eller religiøst i boka. Det beste eg kan håpe på er at lesaren gjer seg sine eigne tankar, anten dei går i metafysisk eller meir konkret retning.
– Du har ikkje gjort deg nokon tankar om kva livet er?
– Du meinar i diktinga? Nei, og eg trur eigentleg ikkje at eg har klart – eller prøvd – å artikulere det for meg sjølv heller. Har du gjort det?
– Eg må nok melde pass der, eg også. Det næraste eg kjem er det Carl Gustav Jung skriv om synkronisitet, seier eg, og fortel om då eg og kona mi tilbake i 2004 sat på ein kafé inne i byen og diskuterte det føreståande bryllupet vårt.
Me snakka blant anna om bryllupsvalsen, og då sa eg at eg heller ville danse bryllupstango – og aller helst til Astor Piazzollas kjente Libertango. Akkurat i det eg sa det, kom Grace Jones’ disco/reggae-låt I’ve Seen That Face Before (1981) over kaféhøgtalarane. Melodien ho brukar til den er nettopp Libertango, medan teksten (skriven av Grace Jones og Barry Reynolds) kan lesast som eit skjebnesvangert møte både med døden – og kjærleiken.
– Det er noko der, fortset eg – med korleis slump spelar inn; at det er nokon krefter der som me ikkje heilt kan forstå, berre observera. Måten du traff din mann på, barna dine som kom til deg.
– Eg kan innimellom oppleva den besnærande kjensla av samanheng som du skildrar der – at du får ei kjensle av at noko er «meant to be». Nokon av oss er nok litt meir «tuna inn» på slike opplevingar, at dei fangar det lettare opp, reflekterer ho, og ser eit bel ut i lufta.
– Men kva livet er? Det er vel det som skjer medan me likevel går rundt her. Livet inneheld både faktorar du kan påverke sjølv, og ytre faktorar som du må forhalde deg til etter kvart som dei kjem. Alt slikt er sjølvsagt lettare å både overskode og snakke om når ein snur og ser seg tilbake. Det er ein kunst å seie noko fornuftig om det me står i her og no.
– Søren Kierkegaard sa vel noko om det – at livet må forstås baklengs, men må leves forlengs?
– Ja, det er noko med det. Eg tenker at det med «slow motion» har mykje for seg, eller «slow thinking»; det å vere litt obs på kvardagen medan du er her. Det har eg for så vidt fått eit godt høve til som sjuk. Eg har vore nøydd til å setje ned tempoet.
– Du har på ein måte fått kvardagen tilbake, sidan du ikkje lenger går på arbeid kvar dag?
– Som sjuk har eg ikkje blitt kasta inn i dette hamsterhjulet som mange snakkar om – der alt spinn veldig fort, og du liksom må bla og bla i kalenderen kvar gong du skal finne plass til ei ny avtale. Der lever eg heilt i motsett ende.
– Nei, min kvardag har jo vore å gå på arbeid, så det kan eg ikkje seie. Eg har hatt ein kvardag både som arbeidstakar og sjukemeld. No er eg heilt ute av arbeidslivet, etter mange år med gradert sjukemelding, så det har vore ulike typar kvardag. Som sjuk har eg ikkje blitt kasta inn i dette hamsterhjulet som mange snakkar om – der alt spinn veldig fort, og du liksom må bla og bla i kalenderen kvar gong du skal finne plass til ei ny avtale. Der lever eg heilt i motsett ende.
TID OG KJÆRLEIK
– Kjenner du på at du har fleire bøker i deg, at du må skunda deg for å få dei ut?
– Eg tek det som det kjem. Men det var ei glede å skrive og gi ut denne boka mens eg var i eit slags svev. Eg hadde ikkje noko ønske om å sitje vinter og vår og vinter på ny med gnikking før eg gav den frå meg.
– Det blir også råare slik?
– Kanskje; det blir i alle fall ein annan prosess. Eg veit ikkje kva som er rundt neste sving, og difor er det viktig for meg å gjere ferdig det eg har begynt på no. Om det då er fleire bøker der, det får me sjå.
– Nokon samanliknar det å gje ut bøker med å få barn. Kjennes det slik ut for deg?
– Nei, det kan ikkje på nokon måte samanliknast med det å føde barn. Bøkene mine er eit uttrykk for noko eg har tenkt og reflektert over, og så gjev dei høve for andre å plukke det opp. Dersom dei finn noko der, er det ei glede for meg. Om ikkje, så finn dei det kanskje i ei anna bok.
– Bøkene dine handlar mykje om tid og om døden. Det tredje temaet då er kjærleiken. Skriv du om den?
– Eg er nok litt meir tilbakehalden der. Du vil finne noko om kjærleiken også, men eg har vore meir oppteken av andre linjer i livet – sjølv om kjærleiken sjølvsagt er grunnlaget for alt – både korleis me blir dei me blir, kva som formar oss og det landskapet frå barndomen som legg seg i oss.
– Tid og kjærleik er i slekt?
– Ja, og samtidig er tid i slekt med så mykje anna. Eg er nyfiken på tida som har vore, på kva som formar eit menneske, og eg skriv ein del om det opne og tvetydige i ein oppvekst. Det er ikkje slik at det alltid er to strekar under svaret.
Lanseringsfest for Siri Øklands nye diktsamling på Norli Strandgaten, torsdag 12. september kl. 20.00.
